2.3 LIPIDY- BUDOWA I ZNACZENIE

Lipidy (tłuszczowce) – są to estry powstające w wyniku reakcji trzech cząsteczek kwasów tłuszczowych i jednej cząsteczki glicerolu (alkoholu)

1. PODZIAŁ LIPIDÓW ZE WZGLĘDÓW NA BUDOWE CZĄSTECZKI 

Tłuszcze proste obejmują tłuszcze właściwe i woski.

W tłuszczach właściwych (trójglicerydach) alkoholem jest glicerol. Ich właściwości zależą od długości łańcucha węglowodorowego w kwasach tłuszczowych (najczęściej o parzystej liczbie atomów węgla) oraz obecności wiązań podwójnych. W skład tłuszczów mogą wchodzić trzy reszty tego samego kwasu tłuszczowego lub różnych kwasów. Najczęściej są to: z kwasów nasyconych – kwas palmitynowy C₁₅H₃₁COOH, kwas stearynowy C₁₇H₃₅COOH, a z kwasów nienasyconych – kwas oleinowy C₁₇H₃₃COOH. Większość tłuszczów roślinnych jest cieczami, gdyż zawierają przewagę kwasów tłuszczowych nienasyconych. W tłuszczach zwierzęcych obecne są głównie kwasy tłuszczowe nasycone, dlatego mają konsystencje stałą.

Tłuszcze powstają w wyniku reakcji kwasów tłuszczowych z glicerolem. W organizmach, pod wpływem enzymów, ulegają procesowi hydrolizy

W organizmach tłuszcze właściwe są materiałem:
– wysokoenergetycznym (dostarczają dwukrotnie więcej energii ze swego rozpadu niż glukoza),
– zapasowym (u zwierząt zmagazynowane są w tkance podskórnej, a u roślin w nasionach niektórych z nich),
– termoizolującym u zwierząt (obecne w tkance podskórnej),
– ochronnym przed urazami mechanicznymi dla wielu narządów wewnętrznych (np. nerki).

reakcja estrifikacji ↑↑↑↑

Woski to estry wyższych kwasów tłuszczowych i wyższych alkoholi jednowodorotlenowych. Powlekają cienką warstwą liście, owoce, pióra, skórę, uodporniając je na działanie wody i innych czynników, jak również zabezpieczając przed wyparowywaniem wody. Woskami zwierzęcymi są np. wosk pszczeli, lanolina (wosk wełny owczej).

Tłuszcze złożone Składają się z kwasów tłuszczowych, alkoholi oraz innych związków.

Fosfolipidy zawierają resztę kwasu fosforowego (V). W fosfolipidach błonowych przyłączone do glicerolu dwie reszty kwasów tłuszczowych tworzą tzw. „ogon” o charakterze hydrofobowym. Reszta kwasu fosforowego (V), do którego często dołącza się jeszcze komponenta azotowa (np. cholina), tworzy hydrofilową „główkę”. Hydrofilowo-hydrofobowy układ cząsteczki fosfolipidu umożliwia określoną orientację przestrzenną i powiązanie ze składnikami białkowymi błon. Fosfolipidem jest np. lecytyna. Fosfolipidami są też sfingolipidy występujące w mózgu, w których glicerol zastąpiony jest przez alkohol sfingozynę.

Glikolipidy to tłuszcze złożone zawierające cukier. Podobnie jak fosfolipidy są składnikami błon.

Lipidy izoprenowe Mają budowę opartą na strukturze izoprenu (pięciowęglowa jednostka 
zawierająca sprzężone wiązania podwójne). Nie ulegają hydrolizie. Mają charakter hydrofobowy. Lipidami izoprenowymi u roślin są olejki eteryczne, fitol (składnik chlorofilu), karotenoidy, witaminy A, D, E, K, kauczuk. U zwierząt cholesterol, który jest składnikiem błon komórkowych oraz prekursorem w syntezie hormonów steroidowych, kwasów żółciowych, witaminy D.

Tłuszcze złożone:
– są materiałem budulcowym błon komórkowych,
– jako hormony steroidowe i witaminy (A, D, E, K) pełnią rolę substancji biologicznie czynnych,
– karotenoidy spełniają funkcję pomocniczą w fotosyntezie i nadają barwę,
– uczestniczą w procesie trawienia (kwasy żółciowe).